Kilka uwag o synodzie nt. rodziny
Ten post przeczytano już131092razy.
W sobotę wystąpiłem w audycji „Prosto z poznania” (to mój radiowy debiut) na temat ostatniego synodu poświęconego rodzinie. Audycja jest do wysłuchania na stronie rozgłośni radia „Merkury”. W tym miejscu chciałbym kilka rzeczy uporządkować i dopowiedzieć.
Stawiam mianowicie tezę, że synod został od początku pomyślany i zwołany aby rozwiązać kwestię praktyczną: dopuszczenia rozwodników żyjących w nowych związkach do komunii. Dotychczasowe tradycyjne stanowisko Kościoła opierało się na słowach Jezusa, które faktycznie trudno interpretować inaczej: Mk 10,11-12 i Łk 16,18 „Powiedział im: Kto oddala żonę swoją, a bierze inną, popełnia cudzołóstwo względem niej. I jeśli żona opuści swego męża, a wyjdzie za innego, popełnia cudzołóstwo”. W późniejszej redakcji Mateusza dodano wprawdzie wyjątek („Ktokolwiek by odprawił żonę swoją, z wyjątkiem przyczyny wszeteczeństwa, i poślubił inną, cudzołoży”), wykorzystywany zresztą przez niektóre denominacje protestanckie jako uzasadnienie rozwodu w przypadku zdrady. Nauczanie Kościoła nie uwzględniło tego wyjątku, więc jest dość jednoznaczne. Jedynie „białe” małżeństwa mogą liczyć na wyrozumiałość (podobnie jak „białe” związki homoseksualne, choć naturalnie nie uznawane za małżeństwa).
Twierdzę, że inicjatorom udało się w pełni osiągnąć zamierzony cel, a to dzięki zastosowaniu klasycznej techniki negocjacyjnej, zwanej przez psychologów społecznych „drzwiami w twarz”. Polega ona na tym, że chcąc od kogoś skąpego pożyczyć 100 zł prosimy go najpierw o 1000 zł i dopiero, kiedy zakłopotany odmawia, przedstawiamy naszą właściwą prośbę. Dlatego też synod (co samo w sobie było dość dziwne) podzielono na dwie sesje (synod nadzwyczajny z 2014 r. i zwyczajny z 2015 r.), by w pierwszej sesji odpowiednio podgrzać atmosferę przez radykalne sformułowania i ich przecieki do mediów. Burza rozpoczęła się zresztą już wcześniej, gdy zaczęły napływać, zwłaszcza z Niemiec, odpowiedzi na przedsynodalną ankietę (najgłośniejsza wybuchła po upublicznieniu sprawozdania niemieckiej Konferencji Wyższych Przełożonych Zakonnych w marcu 2014).
Konserwatywnym biskupom strach zajrzał w oczy, już zaczęli sobie wyobrażać nie tylko komunię dla rozwodników ale i „otwarcie na homoseksualistów”, zwłaszcza, że jak pokazały głosowania, zyskiwały one całkiem spore poparcie: kontrowersyjne punkty o dopuszczeniu rozwodników żyjących w nowych związkach do komunii zyskały 104 głosów za a tylko 74 przeciw (wymagana jest większość 2/3), zaś za dostrzeżeniem wartości w związkach homoseksualnych głosowało aż 118 przeciw 62. Druga sesja toczyła się już w znacznie spokojniejszej atmosferze. Właśnie dlatego, że pierwsza spełniła swoje zadanie: oswoiła ze skrajnymi stanowiskami (no i pozwoliła „policzyć szable”).
Strategia ta spełniła swoje zadanie, bowiem od początku – moim zdaniem – nie chodziło o to, by wprowadzić zmiany w kościelnej doktrynie, ale zmiany w kościelnej praktyce. Jest to strategia stosowana zresztą od dłuższego czasu przez zwolenników reform Kościoła, czego klasycznym przykładem jest tzw. „duch Soboru”. Sobór Watykański II wprowadził pewne istotne otwarcie na kilku kierunkach, weźmy dwa przykłady: w dokumencie Dignitatis humanae uznał, że w innych religiach mogą też znajdować się pewne pozytywne wartości, „ziarna prawdy” (widać tam stopniowanie, od innych Kościołów chrześcijańskich, przez inne religie monoteistyczne aż do „wszystkich ludzi dobrej woli”), tymczasem posoborowa praktyka poszła znacznie dalej, właściwie do zrównania religii. Skoro papież całuje Koran a inni modlą się w meczecie zwróceni w kierunku Mekki, to trudno to inaczej interpretować. Podobnie reforma liturgiczna, która formalnie dopuściła stosowanie języków narodowych w pewnych częściach mszy, w praktyce wyeliminowała łacinę i całkowicie zmieniła dramaturgię tego rytuału: o ile dawniej była to ofiara, którą kapłan składa w imieniu stojących za nim wiernych, to obecnie jest to uczta eucharystyczna, w której wszyscy spotykają się wokół stołu.
Podobnie, jak przewiduję, rzecz będzie się miała z adhortacją, która powstanie po obecnym synodzie (sam synod nie otrzymał uprawnień „decydyzjnych” a ma jedynie głos doradczy, przygotowuje „materiały” dla papieża do napisania adhortacji. Formalnie nic się nie zmienia, jednak dzięki wprowadzeniu niezwykle niejasnych i wieloznacznych sformułowań praktyka zmieni się zasadniczo (przynajniej w niektórych krajach, w Polsce zapewne z kilkunastoletnim opóźnieniem, o ile „coś” się nie wydarzy).
Spodziewam się pojawienia głosów zrzucających winę na „spisek kardynałów”, którzy podstępnie podsunęli papieżowi tak niebezpieczne sformułowania. Moim zdaniem rozumowanie to jest błędne, twierdzę, że za zmianą od początku stał sam papież. Opieram to na następujących przesłankach:
Po pierwsze, to papież wyznaczył do rady synodu przynajmniej kilku radykalnych zwolenników zmiany. Gdyby był przekonany o niezmienności nauczania Kościoła w tym punkcie, to prędzej by ich odesłał na rozmowę do Kongregacji Nauki Wiary niż powierzył ważne funkcje na synodzie.
Po drugie, swymi wypowiedziami „okołosynodalnymi” wyraźnie przygotowywał grunt. Weźmy fragment przemówienia Franciszka na otwarcie synodu (4-5X), a zwłaszcza na przywołane tam cytaty z NT:
„Kościół naucza i broni podstawowych wartości, nie zapominając, że „szabat został ustanowiony dla człowieka, a nie człowiek dla szabatu” (Mk 2,27) ; i że Jezus powiedział także: „Nie potrzebują lekarza zdrowi, lecz ci, którzy się źle mają. Nie przyszedłem powołać sprawiedliwych, ale grzeszników” (Mk 2,17). Pamiętam słowa św. Jana Pawła II: „Błąd i zło trzeba zawsze potępiać i zwalczać; ale człowieka, który upada lub błądzi, trzeba zrozumieć i miłować […] Powinniśmy miłować nasz czas i pomagać człowiekowi naszych czasów”
Na otwarcie pierwszej sesji synodu mówił:
„Odwaga apostolska nie daje się zastraszyć ani w obliczu pokus świata, które usiłują zgasić w sercach ludzi światło prawdy, by zastąpić je małymi, tymczasowymi światełkami, ani też w obliczu zatwardziałości niektórych serc, które pomimo dobrych intencji oddalają ludzi od Boga”.
Ostatni fragment niewątpliwie skierowany był do konserwatystów, dla których szabat jest ważniejszy niż człowiek.
Po trzecie, trzeba uwzględnić jakie są faktyczne poglądy papieża na ten temat. Sam wypowiadał się wyjątkowo powściągliwie i każdy tłumaczył to na swoją modłę. W pewnym momencie kard. Walter Kasper miał jednak twierdzić, że jego (dość radykalnie „reformatorskie” poglądy) mają pełne poparcie papieża. Potem wprawdzie się z tego wycofał, jednak lektura (niestety tylko recenzji S. Cenckiewicza, z samą książką jeszcze się nie zapoznałem) biografii papieża Austena Ivereicha „Prorok. Biografia Franciszka, papieża radykalnego” każe mi przyjąć, że to za pierwszym razem Kasper mówił prawdę. Biograf zwraca uwagę na to, że już jako arcybiskup Buenos Aires Bergoglio ku zaniepokojeniu Watykanu nie zajął jednoznacznego (ortodoksyjnego) stanowiska w momencie, gdy stanęła kwestia legalizacji związków jednopłciowych w Argentynie. W latach 90. uczestniczył natomiast w poufnych seminariach w Sankt Gallen organizowanych przez radykalnego zwolennika reform kard. Carlo Martiniego w których uczestniczyło wielu „kasperian” z samym Walterem Kasperem na czele (ale też kard. Godfried Danneels, Karl Lehmanem, Murphy-O’Connor, którzy znani są z bardzo liberalnych poglądów m.in. na temat związków homoseksualnych). To ta grupa miała forsować Bergoglia na papieża już na konklawe w 2005 r. Zapewne nadawał się jako kandydat szczególnie dlatego, że nie dał się jeszcze publicznie poznać z radykalnych poglądów.
Dlaczego jednak, mając papieża i przynajmniej arytmetyczną większość nie zmieni się nauczania wprost zamiast uciekać się do tego rodzaju dwuznacznych półśrodków? Sprawa nie jest taka prosta, na przeszkodzie stają nieubłagane „prawa” ewolucji organizacji religijnej (piszę o nich w MER w rozdziale 6). Dotychczasowe nauczanie Kościoła jest względnie spójną całością, rozwijaną przez wieki, opartą na nauczaniu poprzedników i tekstach fundamentalnych. Kościół katolicki, na dziś dzień, wyróżnia się od innych m.in. właśnie tym, że od wieków przyjął taką a nie inną interpretację. Jej nagła zmiana niewątpliwie uderzyłaby w wiarygodność głoszonej doktryny. Mniejsza już o to, co by o tym pomyśleli wierni (o tym niżej), ale kapłani nauczeni i uczący o niezmiennej i „pochodzącej od Zbawiciela” doktrynie o nierozerwalności małżeństwa, dowiedziawszy się, iż nie jest ona tak znowuż niezmienna, mogliby powziąć wątpliwości również, co do innych elementów układanki jaką jest nauczanie Krk.
Każda organizacja religijna musi pilnować własnego systemu dogmatycznego, troszczyć się o jego spójność a zatem o własną tożsamość. Musi jednocześnie tak regulować własne kontakty z otoczeniem społecznym (przede wszystkim własną niszą), aby czerpać z niego wystarczające środki do egzystencji. Te dwa wymogi stoją w istocie za „konserwatystami” i „reformatorami”.
Reformatorzy wychodzą z założenia, że wobec pustoszejących kościołów w Europie wydaje się, że jakaś forma „adaptacji” jest konieczna, aby utrzymać stan posiadania. Konserwatyści obawiają się zatraty własnej tożsamości.
Czy strategia na liberalizację dyscypliny może przynieść zamierzone efekty? Sprawa jest niezwykle trudna do jednoznacznego rozstrzygnięcia. Przeciwnicy tego kursu wskazują na stopniowy upadek mainstreamowych i liberalnych kościołów protestanckich, które sekularyzacja dotyka znacznie mocniej niż Krk. Wskazują, że najdynamiczniej rozwijają się denominacje najbardziej radykalne, wręcz fundamentalistyczne. To prawda, jednak trzeba zauważyć, że te radykalne Kościoły od początku miały inną strategię przetrwania, opierającą się na intensywności zaangażowania (mówiąc językiem mojej wersji ekologii społecznej: na zwartej i zaangażowanej niszy podtrzymującej w zasadzie pokrywającej się z niszą reprodukcyjną), zbliżają się zatem do socjologicznego typu idealnego „sekty” (Weber). Ich nisza fundamentalna (potencjalni członkowie) jest zatem dużo mniejsza niż uniwersalistycznie nastawione „kościoły” opierające się na szerokich niszach podtrzymujących.
Jakie będą skutki liberalizacji? Trudno to przewidzieć, gdyż kluczowa tutaj jest forma, w jakiej się ta (i zapewne kolejne) reformy dokona. Gdy reformatorzy z entuzjazmem rozkrzyczą swoje zwycięstwo i zaczną praktykować ostentacyjnie (o ile już tego nie robią) „nowe formy duszpasterstwa”, o ile nie doprowadzi to do kolejnej schizmy (jak wspomniane wyżej reformy soborowe doprowadziły do powstania lefebrystów), to można przewidywać utrzymanie a przynajmniej spowolnienie erozji niszy podtrzymującej. Kosztem tego będzie jednak erozja niszy reprodukcyjnej, co przejawi się w dalszym spadku powołań kapłańskich.
Czy jest inne wyjście? W MER zwracam uwagę na inne strategie przetrwania w niezmienionym kształcie. Jedną z nich jest „podążanie za niszą” (277n). Innymi słowy należy się pogodzić z faktem, że Kościół w Europie zamiera, że skazany jest na funkcjonowanie jako bardziej zaangażowana mniejszość religijna. Jednocześnie i dzięki temu (wyrazistszej tożsamości) może rozrastać się i skutecznie konkurować z innymi religiami na innych kontynentach (zwłaszcza w Afryce i Azji, które w niedalekiej przyszłości skupiać będą większość katolików). Wydaje się, że zwolennikiem takiej strategii był poprzedni papież, Benedykt XVI, który jeszcze jako kardynał w swej książce „Sól ziemi” stwierdzał, że trzeba się na taką sytuację przygotować (s. 191).
Powyżej przedstawiłem przesłanki mojego rozumowania. Oczywiście jestem otwarty na ich krytykę (nie jestm watykanistą, a to, co się dzieje w Kościele, obserwuję nieco „jednym okiem”).
Źródła cytatów:
wypowiedzi papieża
Kluczowe paragrafy dokumentu końcowego synodu
Odwołuję się też do recenzji książki Austena Ivereigha „Prorok. Biografia Franciszka, papieża radykalnego” pióra Sławomira Cenckiewicza
Deklaracja niemieckich zakonników i zakonnic
Po synodowa deklaracja Bp Coudray: W sprawie rozwodników drzwi zostały otwarte, będą kolejne decyzje
(228)
Kilka uwag o synodzie nt. rodziny,
Leave a comment